Ponad pół wieku temu „Nocny kowboj” wdarł się do amerykańskich kin jak filmowy outsider, który podważa wszystkie zasady gry. Mroczna, pozbawiona upiększeń opowieść o samotności i przetrwaniu w Nowym Jorku nie przypominała żadnego hollywoodzkiego hitu tamtej epoki, a jednak stała się jednym z najważniejszych tytułów w historii kina. Droga na szczyt tego obrazu okazała się równie burzliwa, co ekranowa opowieść.
„Nocny kowboj”. Mroczna nowojorska opowieść
Kiedy „Nocny kowboj” trafił do kin 25 maja 1969 roku, błyskawicznie wywołał poruszenie. Film, oparty na powieści Jamesa Leo Herlihy’ego, opowiada historię naiwnego Teksańczyka Joe Bucka, który marzy o karierze żigolaka nowojorskich milionerek. W tę rolę wcielił się Jon Voight – aktor, którego reżyser John Schlesinger początkowo odrzucił, uznając, że fizycznie nie pasuje do postaci. Ostatecznie Voight został obsadzony za minimalną stawkę Gildii Aktorów Ekranowych. „Miał w sobie pewien rodzaj wojowniczości, a także całkowitą słodycz i niewinność, których moim zdaniem potrzebowała ta rola” – podkreślał Schlesinger w rozmowie z BBC.
Jednak to kreacja Dustina Hoffmana, który zagrał schorowanego oszusta Enrico „Ratso” Rizzo, przyciągnęła uwagę milionów kinomanów i przeszła do historii. Hoffman nie ukrywał, że rola była dla niego wyzwaniem. „Miałem z tym problem, patrząc na ten film teraz. Widzę, że moja rola jest niespójna” – mówił aktor w wywiadzie dla BBC z 1970 roku. Aby zapewnić realizm utykającej postaci, Hoffman chodził po planie z kamieniem w bucie. „Musiałem starać się zachować postawę, chód, sposób chodzenia, dialekt. Bardzo martwiłem się o detale” – tłumaczył.
Ryzykowny projekt „zdobył” kategorię „X”
Choć „Nocny kowboj” nie przypominał typowego hollywoodzkiego filmu, Schlesinger nie zamierzał rezygnować z realizacji. Nawet wtedy, gdy producent Joe Janni ostrzegał go, że projekt może mu zrujnować karierę. Reżyser, który w latach 90. wspominał pracę nad filmem, bronił jednak swojej decyzji. „Nie jestem specjalnie zainteresowany pseudoszczęśliwymi zakończeniami, w których ludzie idą, trzymając się za ręce ku zachodzącemu słońcu, ponieważ nie sądzę, żeby to była prawda. Dlatego większość moich filmów ma znaki zapytania na końcu” – mówił w 1994 roku w wywiadzie dla BBC.
Film wzbudził jeszcze większe emocje, kiedy podczas kolaudacji okazało się, że są w nim sceny gwałtu zbiorowego, że porusza takie tematy, jak prostytucja, czy narkotyki. Początkowo Motion Picture Association of America przyznało mu kategorię „Restricted”, co w 1969 roku oznaczało, że osoby poniżej 16. roku życia nie mogły oglądać filmu bez towarzystwa osoby dorosłej. Szef studia Arthur Krim uznał jednak, że nawet to za mało. Po konsultacji z psychiatrą, który krytykował „homoseksualne odniesienia” i „potencjalny wpływ filmu na młodzież”, zdecydował, że film otrzyma kategorię „X” – wyłącznie dla widzów dorosłych, bez żadnych wyjątków.
W latach 60. oznaczało to w praktyce wyrok komercyjny. Kina i media zwykle odmawiały reklamowania filmów oznaczonych „iksem”. Universal Studios postanowiło jednak tę kategorię wykorzystać jako atut, promując film hasłem: „Wszystko, co słyszysz o Midnight Cowboy, jest prawdą!”.
Oscar wędruję do... filmu „dla dorosłych”
Wbrew oczekiwaniom film okazał się sukcesem kasowym. Przy budżecie wynoszącym niespełna 4 mln dolarów zarobił dziesięciokrotność tej kwoty i stał się trzecim najbardziej dochodowym tytułem roku 1969. „Został przyjęty niezwykle ciepło” – wspominał Schlesinger. „Nie zdawałem sobie sprawy, że siedzimy na szczycie czegoś, co odniesie aż taki sukces”.
W kolejnym roku „Nocny kowboj” zdobył siedem nominacji do Oscara, z czego trzy zamieniły się w statuetki: za najlepszy film, najlepszą reżyserię i najlepszy scenariusz adaptowany. To pierwszy w historii kina film z kategorią X, który sięgnął po najważniejszą nagrodę Akademii. Zarazem jedyny, nie ma już bowiem wywołującej dreszczyk emocji kategorii „X”. W 1990 roku MPAA zastąpiło ją kategorią NC-17. W 1994 roku Biblioteka Kongresu USA wpisała go do Narodowego Rejestru Filmowego jako dzieło o „znaczeniu kulturowym, historycznym lub estetycznym”.
Obok takich tytułów jak „Bonnie i Clyde”, „Absolwent” czy „Swobodny jeździec”, „Nocny kowboj” stał się symbolem nadchodzącej zmiany. Lata 70. otworzyły w amerykańskim kinie epokę Nowego Hollywood, w której twórcy odważniej opowiadali o moralnych szarościach, samotności i społecznych pęknięciach. A wszystko zaczęło się od filmu, który według wielu nie miał prawa powstać, a który odmienił kino na zawsze.
Czytaj też:
Taki będzie grudzień na Netflix! Mamy pełną rozpiskę nowości na koniec rokuCzytaj też:
W sieci już najnowszy film z ulubienicą Polaków. To intensywny thriller